Noc Świętojańska – tradycja wciąż żywa

Magiczna noc pełna duchów, mocy, żywiołów, miłości i wróżb. W nocy z 21 na 22 czerwca jest przesilenie letnie, które dawniej Słowianie obchodzili jako Noc Kupały. Chrześcijanie przejęli tę tradycję i zmienili nazwę na Noc Świętojańską. Do dzisiaj obchodzi się to święto, chociaż w innej formie. Wierzenie i obrzędy są współcześnie okazją do zorganizowania gier i zabaw. W miastach i na wsiach odbywa się puszczanie wianków lub imprezy przy ogniskach i nad wodą. Jakie są tradycje Nocy Świętojańskiej?

Kwiat paproci

Jedna z bardziej znanych legend dotyczących Nocy Świętojańskiej związana jest z mitycznym kwiatem paproci. Według wierzeń paproć zakwitała w tę noc, a od jej kwiatu biło niespotykane światło, które miało wskazywać szczęściarzem drogę i pozwolić znaleźć ten przedmiot pożądania. Każdy chciał odnaleźć kwiat paproci, bo miał obdarzać majątkiem, mądrością oraz szczęściem, a także zapewnić znalazcy niewidzialność. Jednak odnalezienie kwiatu paproci wcale nie było łatwym zadaniem. Rzeczywiście ten, kto trafił na kwiat paproci mógł nazywać siebie szczęściarzem – nie jednak ze względu na magiczne właściwości rośliny, ale przez to, że w ogóle na nią trafił. Prościej jest już chyba wygrać w grach losowych albo legalnym kasynie online niż odnaleźć w lesie – zwłaszcza w ciągu jednej nocy w roku – kwiat paproci.

Wianki na wodzie

Panny w Noc Świętojańską miały inne zadanie niż szukanie kwiatu paproci – musiały wić wianki. Dziewczyny wianki przymocowywały do deski i ze świeczką w środku puszczały na rzekę. Od tego, co się z nimi stało, miał zależeć los panny. Jeśli jej wianek wyłowił młodzieniec, to był on jej pisany. Gdy wianek szybko odpływał od brzegu z prądem rzeki, to czekał ją rychły ślub, a gdy zaplatał się w wodorosty czy krzaki rzeczne, to czekało ją długie panieństwo. Najgorszą wróżbą było zgaśnięcie świeczki albo utopienie się wianka, bo sugerowało staropanieństwo, wychowywanie nieślubnego dziecka, a nawet przedwczesną śmierć.

Magiczna kąpiel

W Noc Świętojańską także woda wykazywała magiczne właściwości – według wierzeń miała kwitnąć. Kąpiel w takiej wodzie dawała zdrowe, piękne, jędrne, powabne ciało. Wystarczyło się zanurzyć w jeziorze, rzece, stawie czy jedynie skropić nocną rosą. W kwestii kąpieli w akwenach trzeba było jednak zachować rozwagę. Uważano, że to pierwsza noc, w którą można się kąpać bezpiecznie, ale zbyt zuchwałe kąpiele mogły skutkować śmiercią przez utopienie – wodne duszki miały wciągać pod wodę w poszukiwaniu ludzkich ofiar. Kąpiele w przesilenie letnie nie tylko dawały urodę i zdrowie, ale też pomagały odszukać miłość. Kto się wykąpał w tę noc, miał szybko znaleźć partnera do małżeństwa i założenia rodziny.

Ogniska sobótkowe

Noc Kupały, a później Świętojańska, zwana była też Sobótką. Magia miała dziać się tej nocy po zachodzie słońca. Wtedy rozpalano ogniska na polanach, łąkach, wzgórzach czy na brzegach rzek. Nazywano je także sobótkami. Nazwa ta pojawiła się w XIII wieku, kiedy na świętej górze Ślęży praktykowano rozpalanie obrzędowych ognisk. Stąd też inna nazwa Ślęży – Sobótka właśnie. W blasku ognisk tańczono i śpiewano, ale także dochodziło do kojarzenia się par. W końcu Noc Kupały była świętem płodności i miłości. Ogień od wieków ma przypisywane właściwości oczyszczające, a w Noc Świętojańską jego magiczne moce miały się potęgować – szczególnie, gdy cisnęło się w niego zioła. Najczęściej palono bylice, szałwię, dziewannę, które rzekomo udaremniały knucia czarownic.

Zakazane Sobótki

W wieku XIV i XV zakazano oficjalnie Sobótek m.in. ustawą synodalną biskupa Henryka czy statutami biskupa poznańskiego Andrzeja Łaskarza z 1420 roku. Król Kazimierz Jagiellończyk w 1470 zakazał palenia ognisk na Łysej Górze w Noc Kupały uginając się pod naciskiem benedyktynów. Wtedy nazywano Łysą Górę sabatem czarownic. Jednak tradycja przetrwała, nie tylko w pamięci ludności, ale też w poezji np. Jana Kochanowskiego. Współcześnie w miastach organizuje się imprezy nawiązujące do tradycyjnych obrzędów – np. Cudawianki w Gdyni, podczas których są koncerty, wicie i puszczanie wianków, palenie ognisk nad morzem i inne atrakcje.